Lekcja WOP klasa 4B 20/03/2021
2. W czasie panowania Stanisława Augusta w celu poprawienia stanu gospodarki przeprowadzono reformowanie państwa,:
- ujednolicono miary i wagi,
- zniesiono prywatne cła na terenie kraju,
- rozpoczęto porządkowanie miast królewskich,
- przeprowadzono reformę waluty.
Spadek znaczenia Rzeczypospolitej w XVIII wieku
Po śmierci Jana III Sobieskiego w 1696 roku na tronie polskim zasiadali kolejno dwaj władcy Saksonii, jednego z krajów Rzeszy Niemieckiej. Byli to August II Mocny (1697–1733), a później jego syn August III (1733–1763). W ten sposób Rzeczpospolita związała się na ponad 60 lat unią personalną z Saksonią. Władcy sascy zajmowali się przede wszystkim swoimi rodowitymi ziemiami, a w czasach ich panowania nie przeprowadzono w Rzeczypospolitej żadnych reform. Państwo działało coraz gorzej, a najważniejsza jego instytucja – sejm nie mógł sprawnie pracować ze względu na zasadę liberum veto. Przez wiele lat niczego więc nie uchwalał. Szlachta zadowolona była jednak z rządów saskich, ponieważ nie musiała płacić wysokich podatków, które mógł wprowadzić wyłącznie sejm. Brak pieniędzy w skarbie państwa stał się jednak powodem upadku armii. Rzeczpospolita w połowie XVIII wieku miała zaledwie kilkanaście tysięcy słabo wyszkolonego i wyposażonego wojska. Tymczasem sąsiedzi przeprowadzili ważne reformy w swoich krajach i stawali się coraz potężniejsi. Rosja, Austria, a nawet o wiele mniejsze od Rzeczypospolitej Prusy miały znacznie większe i świetnie wyszkolone armie. Wykorzystując słabość państwa polsko‑litewskiego, coraz częściej mieszali się w jego wewnętrzne sprawy. Najwięcej do powiedzenia miała Rosja i jej cesarzowa – Katarzyna II.
Stanisław August Poniatowski królem Rzeczypospolitej
Po śmierci Augusta III, podczas elekcji w 1764 roku, tron Rzeczypospolitej objął Polak Stanisław August Poniatowski. Jego wybór nastąpił dzięki poparciu cesarzowej Rosji Katarzyny II. Podczas bezkrólewia do Polski wkroczyło wojsko rosyjskie, którego obecność przesądziła o zwycięstwie Poniatowskiego. Katarzyna chciała, aby na tronie polskim zasiadała osoba zupełnie jej podporządkowana. Dzięki temu Rzeczpospolita miała się stać państwem ściśle związanym z Rosją. Zarówno Rosji, Prusom, jak i Austrii zależało na tym, aby Rzeczpospolita pozostawała bezbronna i pozbawiona silnej armii. Dlatego kraje te nie pozwalały na przeprowadzenie w Polsce poważniejszych reform. Było to tym łatwiejsze, że również większość szlachty polskiej nie widziała potrzeby reformowania państwa i utrzymywania dużej armii. Dla szlachty najważniejsze było przestrzeganie jej praw: wolnej elekcji i liberum veto. Nowy król miał jednak cichą nadzieję, że uda się przekonać zarówno szlachtę, jak i carycę Katarzynę do poparcia pewnych reform. Jako człowiek o wielkiej kulturze i znakomitym wykształceniu uważał, że należy przede wszystkim zadbać o rozwój oświaty. Starał się również poprawić stan gospodarki kraju.
Stanisław August Poniatowski jako człowiek wszechstronnie wykształcony potrafił docenić rolę sztuki. W okresie jego panowania znacznie rozbudowano i upiększono Warszawę. Król kazał przebudować pałac położony na peryferiach Warszawy, nazwany Łazienkami, gdzie chętnie spotykał się z filozofami, pisarzami i poetami. W każdy czwartek organizował dla nich obiady. Jednym z najczęstszych gości był poeta Ignacy Krasicki. Król należał też do wielkich miłośników teatru.
Obiady czwartkowe były spotkaniami urządzanymi przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Bywali na nich ważni artyści (nie tylko pisarze i nie tylko z Polski), by prezentować swoje dzieła, ale też rozmawiać o twórczości innych oraz o kwestiach politycznych i społecznych. . Trwające po kilka godzin zebrania literacko‑naukowe można potraktować jako nieformalną instytucję kultury, kształtującą opinie elit. Cotygodniowe obiady odbywały się w latach 1770–1777, choć nie zawsze ich znaczenie kulturalne było równie istotne. Zdarzało się, że poziom intelektualny nie należał do najwyższych, co przyczyniało się do absencji wielu ważnych twórców. Bywali tam m.in. Adam Naruszewicz (zazwyczaj przewodniczył spotkaniom), Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki, Stanisław Konarski, bracia Jan i Jędrzej Śniadeccy. Podczas obiadów Krasicki po raz pierwszy zaprezentował poemat Myszeis i epos Wojna chocimska . Sporą część czytanych tam dzieł wydrukowało czasopismo „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”
Potrawy, które gościły na stole króla Stanisława Augusta, charakteryzowały się wykwintnością i dużą różnorodnością. Serwowano m.in. ryby, mięsa i jarzyny, zaś wigilijnym daniem była zupa migdałowa. Zapraszamy do zapoznania się z przepisami królewskiego kucharza - Pawła Tremo.
Najsłynniejszy kucharz króla - Paweł Tremo - służył Stanisławowi Augustowi w Warszawie oraz podczas jego licznych podróży po kraju. Wśród potraw, które przyrządzał, były nie tylko dania mięsne, lecz także ryby i jarzyny. Wynikało to z upodobań kulinarnych ostatniego władcy Polski, który zapoczątkował modę na wyrafinowaną, a zarazem lekką kuchnię, łączącą polskie i francuskie tradycje kulinarne. Na królewski stół trafiał m.in. barszcz z uszkami, a jako przystawka - różnorodne wędliny, paszteciki i pikantne marynaty. Były też liczne pieczenie z ulubioną przez Stanisława Augusta pieczenią baranią na czele. Jedną z najsławniejszych potraw z królewskiego jadłospisu stały się "jarząbki przedziwnie słoniną nadziewane" (przypuszczalnie szpikowana słonina). Wigilijnym daniem była zaś zupa migdałowa.
W Polsce teatr działał już wprawdzie w XVI wieku, jednak był to teatr dworski – przedstawienia oglądali król i jego goście. Dopiero za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1765 roku założono w Warszawie Teatr Narodowy dostępny dla wszystkich. Teatr spełniał również funkcję edukacyjną. Grane w nim sztuki wyśmiewały zacofaną i przeciwną reformom kraju starą szlachtę, w korzystnym świetle przedstawiając młodych reformatorów.
Król zdawał sobie sprawę, że rozwój gospodarczy jest dla kraju bardzo ważny. Dlatego starał się wpływać na poprawę stanu gospodarki. W Polsce i na Litwie powstało z inicjatywy króla i jego ministrów kilkadziesiąt manufaktur. Produkowały one towary luksusowe, ale także broń dla wojska. Aby ożywić handel, starano się poprawiać stan dróg, zaczęto też budować pierwsze drogi utwardzane. Jednak najtańszym sposobem przewożenia towarów był transport rzeczny. W granicach dawnej Polski znajdowało się wiele dużych rzek, jednak nie były one z sobą połączone. Za panowania Stanisława Augusta zbudowano dwa kanały: Kanał Królewski i Kanał Ogińskiego, które ułatwiały w dużym stopniu transport zboża i innych towarów. Dzięki nim można było przepłynąć z Dniepru do Wisły i Niemna, a tymi rzekami na Morze Bałtyckie.
Stanisław August od początku swych rządów starał się zmieniać słabą i zacofaną Rzeczpospolitą. Napotkał jednak opór zarówno ze strony Rosji, jak i samej szlachty, niechętnej reformom. Większość obywateli obawiała się, że jakiekolwiek zmiany doprowadzą do likwidacji przywilejów szlacheckich. Dlatego król za niezwykle istotne uznawał poprawienie poziomu edukacji i gruntowne zmiany w szkolnictwie. Stanisław August miał nadzieję, że lepiej wyedukowani obywatele zaczną sami dostrzegać słabości państwa i konieczność reform. Dzięki staraniom nowego króla i jego współpracowników powołano Komisję Edukacji Narodowej. Zreformowane szkoły kształcić miały obywateli patriotów, którzy przyczynią się do zmian w kraju. I rzeczywiście, z czasem coraz większa część szlachty zaczęła zdawać sobie sprawę, że zmiany są potrzebne. W 1788 roku rozpoczął obrady w Warszawie Sejm Wielki. Podczas czteroletnich obrad przeprowadzono wiele ważnych reform. Najważniejszą z nich było uchwalenie w 1791 roku Konstytucji 3 maja, która miała odmienić kraj i sprawić, że będzie silny i nowoczesny. Obawiano się jedynie, jak na zmiany w Polsce zareaguje caryca Katarzyna II.
Na mocy uchwały sejmowej w 1773 roku powołano Komisję Edukacji Narodowej. Było to pierwsze w świecie ministerstwo mające zajmować się szkolnictwem. Przeprowadziło ono gruntowną reformę wszystkich szkół w Polsce. Powstał nowoczesny program nauczania i nowe podręczniki. W Warszawie król zorganizował również Szkołę Rycerską. Miała się w niej kształcić na koszt państwa niezamożna szlachta, która wiązała swoją przyszłość ze służbą wojskową. Absolwentem tej szkoły był między innymi Tadeusz Kościuszko.
Sejm Wielki, zwany również Sejmem Czteroletnim, obradował w latach 1788–1792. W tym czasie trwały gorące spory między posłami i senatorami, ponieważ nie wszyscy popierali reformy. Ostatecznie jednak sejm przeprowadził wiele zmian. Jedną z pierwszych było wprowadzenie stałych podatków. Mieli je płacić nie tylko chłopi i mieszczanie, ale również szlachta i duchowieństwo. Pieniądze były potrzebne do utrzymania armii, którą postanowiono powiększyć do 100 tysięcy żołnierzy. Gdyby udało się szybko zorganizować tak dużą siłę zbrojną, Rzeczpospolita w końcu przestałaby być bezbronna wobec potężnych sąsiadów.
Najważniejszym osiągnięciem Sejmu Wielkiego było uchwalenie Konstytucji 3 maja. Dokument ten opracowywało wiele osób, wśród nich sam król i jeden z najwybitniejszych reformatorów Hugo Kołłątaj. Konstytucja była zbiorem praw regulujących funkcjonowanie państwa. Zmieniała ona w sposób zasadniczy całą Rzeczpospolitą. Kraj miał być monarchią parlamentarną, a na tronie miał zasiadać władca dziedziczny. Zlikwidowano tym samym wolną elekcję królów, która wykorzystywana była w XVIII wieku przez sąsiednie mocarstwa jako pretekst do mieszania się w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. Usprawniono również działanie sejmu, likwidując zasadę liberum veto. Powołano rząd, który miał wspólnie z królem sprawować władzę. Podjęto też decyzję, że mieszczanie otrzymają niektóre prawa szlacheckie. Konstytucja przyjęta została w sposób entuzjastyczny przez lud zgromadzony na ulicach Warszawy.
Nie wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej podobały się reformy wprowadzone przez Sejm Wielki. Część szlachty uznała je za zamach na swoje wolności. Trzech potężnych magnatów, Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski, zwróciło się o pomoc do Katarzyny II, prosząc o interwencję i przywrócenie w Polsce starych praw szlacheckich. Zdrajcy ci ogłosili w 1792 roku konfederację w małym miasteczku na Ukrainie – Targowicy. Nawoływali do obrony swobód szlacheckich: liberum veto i wolnej elekcji. Do Rzeczypospolitej natychmiast wkroczyła 100‑tysięczna armia rosyjska. Polacy, którzy mieli zaledwie nieco ponad 50 tysięcy wojska, bronili się bardzo dzielnie przez kilka miesięcy. W walkach odznaczyli się Tadeusz Kościuszko i książę Józef Poniatowski. W bitwie pod Zieleńcami udało się Polakom rozbić jeden z korpusów rosyjskich. Jednak przewaga Rosjan była tak duża, że król postanowił się poddać. Kraj opanowały wojska rosyjskie i zwolennicy targowicy. Wszystkie reformy zostały zlikwidowane. Rzeczpospolita znalazła się na krawędzi katastrofy.
18 czerwca 1792 roku doszło do bitwy pod Zieleńcami. Była to pierwsza większa bitwa zakończona zwycięstwem Polaków i odwrotem sił rosyjskich. Rosjanie stracili w niej około 2 tysięcy żołnierzy.
Czy wiesz, że dla uczczenia bitwy pod Zieleńcami król Stanisław August Poniatowski ustanowił pierwsze polskie odznaczenie wojskowe – Order Virtuti Militari. Do dziś jest on jednym z najważniejszych odznaczeń polskich.
****Praca domowa****
Wykonaj zaproszenie na “obiad czwartkowy” do Pałacu w Lazienkach od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dodatkowo zaprojektuj kartę dań, ktore będą serwowane w najbliższy czwartek.