Lekcja WOP Klasa 5B
zasadniczą. Może mieć formę jednego zwartego dokumentu lub być zbiorem praw pisanych
i niepisanych. Konstytucja określa przede wszystkim kompetencje głównych organów władzy
publicznej w Polsce, definiuje ich wzajemne relacje, opisuje także zakres praw, wolności
i obowiązków obywateli.
Lekcja Odyseusza
„Pomyślny, łagodny wiatr zaniósł okręt Odyseusza do wyspy syren. Król Itaki wiedział, co mu grozi. Syreny były to stwory morskie, do pół ciała piękne panny, resztę miały upierzoną jak u ptaka. Zakrzywionymi szponami trzymały się skał nadwodnych i trzepotały skrzydłami. Miały głos tak cudny, że kto je posłyszał, odkładał wiosło i zapominał o falach. Wtedy prądowiny znosiły łódź ku wyrwom, między rafy, i rozbijały. Na wyspie syren bielały niezliczone kości zatopionych żeglarzy. Aby towarzysze nie ulegli czarowi syreniego śpiewu, zalepił im Odyseusz uszy woskiem.
Sam zaś kazał się przywiązać do masztu mocnymi powrozami: „Gdybym płakał, gdybym się rwał, gdybym was prosił, żebyście zdjęli ze mnie więzy — nie słuchajcie, ale przywiążcie mnie jeszcze silniej”.
Syreny wabiły żeglarzy najpiękniejszym śpiewem, ale załoga okrętu ich nie słyszała. Odys zaś, widząc, że mijają te czarodziejki o słodkim głosie, stęskniony za ich śpiewem, pod magicznym urokiem, szarpał trzymające go powrozy i czynił znaki, żeby go odwiązano. Nikt go nie usłuchał. Tak przepłynęli.”
Lekcja została przeprowadzona z okazji zbliżającej się 230 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja z 1791 roku.
Praca domowa
Jako praca domowa proszę się przygotować do kartkówki z wiedzy o konstytucji 3 Maja z 1791. Poniżej podaje podstawowe wiadomości.
1. Sejm Wielki (Czteroletni) 1788 – 1792.
Obozy polityczne w czasie Sejmu Wielkiego.
Podczas sejmu ścierały się między sobą trzy obozy polityczne:
- obóz hetmański – na jego czele stali magnaci: Franciszek Ksawery Branicki, Szczęsny Potocki i Seweryn Rzewuski. Chcieli utrzymania dotychczasowego porządku i byli przeciwni jakimkolwiek reformom. Mieli poparcie ambasadora Rosji.
- obóz dworski – było skupione wokół króla. Na jego czele stał prymas Michał Poniatowski oraz kanclerz Jacek Małachowski. Dążyli do przeprowadzenia reform w oparciu o Rosję, pragnęli umocnienia władzy wykonawczej królewskiej.
- obóz patriotyczny – na jego czele stanęli Stanisław Małachowski, Stanisław i Ignacy Potoccy, Adam Czartoryski i Hugo Kołłątaj. Obóz ten opowiadał się za reformami, unowocześnieniem państwa, uniezależnieniem od Rosji. Uważał, że uda się przeprowadzić reformy przy pomocy Prus.
Konstytucja 3 maja 1791 r.
Konstytucja 3 Maja 1791 r. została uchwalona przez Sejm Wielki, zwany również Czteroletnim. Była to najważniejsza reforma tego Sejmu. Autorami konstytucji był król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki oraz Hugo Kołłątaj. Konstytucja była Ustawą Rządową – regulowała prawa i obowiązki ogółu mieszkańców oraz zasady organizacji władzy państwowej.
2. Postanowienia konstytucji 3 maja 1791 r.
Konstytucja tak naprawdę była Ustawą Rządową– regulowała prawa i obowiązki ogółu mieszkańców oraz zasady organizacji władzy państwowej. W tym rozumieniu tego słowa był pierwsza ustawą rządową w Europie, drugą na świecie (po amerykańskiej). Utrzymano unię polsko – litewską, została ona jednak zacieśniona. Władza została podzielona zgodnie z zasadą Monteskiusza na ustawodawczą (stanowienie prawa), wykonawczą (wykonywanie prawa) i sądowniczą.
Postanowienia konstytucji 3 maja 1791 r.
Władza ustawodawcza:
Sprawował ją dwuizbowy sejm złożony z izby senatorskiej i izby poselskiej. Do izby poselskiej miało wchodzić 204 posłów wybieranych przez sejmiki poselskie oraz 24 plenipotentów miast królewskich, którzy mogli zabierać głos tylko w sprawie miast, przemysłu i handlu. Do senatu wchodziło 102 członków (wojewodowie, kasztelanowie) oraz biskupi diecezjalni i ministrowie. Łącznie 132 senatorów. Ograniczono prawa senatu do prawa veta zawieszającego w zakresie praw politycznych, cywilnych i karnych. 2 Sejmy zwyczajne miały być zwoływane co 2 lata na 70 dni z możliwością przedłużenia obrad do 100 dni. Oprócz tego można było zwołać sejm na sesję nadzwyczajną np. w przypadku różnic między królem a Strażą Praw. Uchwały w sejmie miały zapadać większością głosów (nie można go więc było zerwać powołując się na liberum veto) Sejm miał być zawsze gotowy (w razie potrzeby miano wezwać posłów na sesję; posłów wybierano na 2 lata, a nie co 2 lata) Sejm kontrolował rząd i wszystkie organy w państwie Pozbawiono praw politycznych szlachtę gołotę (klienci magnaccy nie mieli już wpływu na obrady sejmu).
Prawa polityczne zachowała tylko szlachta posiadająca majątek ziemski – tzw. posesjonaci Zniesiono: liberum veto, rokosz, konfederację, przysięgę posłów na instrukcje poselskie – od tej pory posłowie byli przedstawicielami całego narodu. Co 25 lata miał być zwoływany sejm dla poprawy konstytucji, tzw. sejm konstytucyjny. Na sejmie tym senat miał pełnić tylko funkcję „rady starszych” – miał charakter doradczy ( i nic więcej).
Władza wykonawcza:
Miał ją sprawować król wraz ze Strażą Praw. Straż Praw to rada ministrów powoływana przez króla lecz pod kontrolą sejmu. Była ona odpowiedzialna przed sejmem. Każdy akt prawny podejmowany przez Straż Praw miał posiadać kontrasygnatę (podpis) odpowiedniego ministra. Straż praw stała na czele administracji państwowej. W skład Straży Praw wchodził : król jako przewodniczący, prymas jako przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej i głowa Kościoła w Rzeczypospolitej, 5 ministrów (policji, spraw wewnętrznych, spraw zagranicznych, wojny, skarbu), pełnoletni następca tronu bez prawa głosu, marszałek sejmu dla zapewnienia łączności rządu z sejmem lecz tez bez prawa głosu. Ministrowie mogli zostać pociągnięci do odpowiedzialności przez sejm w razie naruszenia konstytucji lub innego prawa (odpowiedzialność sądowa) lub do odpowiedzialności parlamentarnej gdy postawiono im zarzuty polityczne.
Uprawnienia króla: miał zwoływać sejm, posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej, w jego imieniu miały być ogłaszane ustawy. Był naczelnym dowódcą wojska w czasie wojny, obsadzał wszystkie urzędy. Zniesiono wolną elekcję i wprowadzono dziedziczenie tronu w rodzie elektora saskiego Fryderyka Augusta. W razie wymarcia tej dynastii szlachta miała wybrać nową. Wprowadzono nowy organ administracji – Komisję Policji, która miała sprawować nadzór głównie nad miastami.
Władza sądownicza:
Pozostała ta sama – najwyższym organem sądowym był Trybunał Koronny i Litewski. Utworzono sądy magistrackie dla miast oraz sądy apelacyjne wydziałowe.
Inne postanowienia:
Religia katolicka została uznana za religię panującą w Rzeczypospolitej przy jednoczesnym zachowaniu tolerancji religijnej i wolności wyznania Wprowadzono po raz pierwszy pojęcie narodu – obywatele mieli być obrońcami swobód narodowych i praw Powtórzono dekret o miastach z 1790 r., który nadawał mieszczanom miast królewskich prawa i wolności polityczne. Jednym słowem mieszczanie otrzymali: - gwarancję nietykalności osobistej, o prawo do nabywania i dziedziczenia ziemi, dostęp do urzędów i stopni oficerskich, o prawo do nobilitacji (nadanie szlachectwa), w o własny samorząd, prawo do reprezentacji sejmowej – w sejmie mieli zasiadać plenipotenci, którzy mieli zabierać głos tylko w sprawach dotyczących miast, przemysłu plenipotentów handlu Liczbę plenipotentów ustalono na 24. Byli wybierani przez zgromadzenia miejskie wydziałowe. Wprowadzono zakaz posiadania prywatnych wojsk 3 Chłop nie uzyskał swobód politycznych tylko zapewnienie o ochronie prawnej. Utrzymano niestety pełną zwierzchność szlachty nad chłopem.
Czarna Procesja - manifestacja przedstawicieli 141 miast królewskich, która odbyła się w Warszawie podczas obrad Sejmu Czteroletniego 2 grudnia 1789.
Konstytucja 3 maja ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Pierwsza konstytucja w Europie i druga na świecie.
Liberum veto z łac. nie pozwalam. Zasada ustrojowa Rzeczpospolitej dająca prawo każdemu z posłów biorących udział w obradach sejmu do jego zerwania, co uniemożliwiało tym samym przyjęcie podjętych na nim uchwał.
Sejm Wielki sejm obradujący w Rzeczpospolitej w latach 1788‑1792, który uchwalił wiele reform w tym Konstytucję 3 maja.
Straż Praw organ władzy wykonawczej powstałej na skutek uchwalenia Konstytucji 3 maja w skład której wchodził król oraz ministrowie.
Trójpodział władz model organizacji państwa, w którym funkcje ustawodawcze, wykonawcze oraz sądownicze są od siebie oddzielone i powierzone niezależnym od siebie ciałom.