Lekcja WOP klasa 7 22/04/2023

 Temat: Zmiany spoleczno gospodarcze na ziemiach polskich.

1. Przemiany gospodarcze i społeczne na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX w.;

2. Specyfika sytuacji gospodarczej poszczególnych zaborów;

3. Asymilacja Żydów na ziemiach polskich;

4. Postęp cywilizacyjny na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX w.;

5. Znaczenie terminów: emigracja zarobkowa, ziemiaństwo, spółdzielnie

oszczędnościowo pożyczkowe, asymilacja, burżuazja, robotnicy

6. Postacie historyczne: Hipolit Cegielski, Ignacy Łukasiewicz, Franciszek Stefczyk.

Most Stanisława Kierbedzia w Warszawie, fotografia wykonana ok. 1900 r.

Zabór pruski

Przemysł-rozwój gospodarczy spowodowany zjednoczeniem Niemiec.

Najlepiej rozwinięty zabór pod względem gospodarczym.

W Wielkopolsce i na Pomorzu rozwijał się przemysł

•przetwórstwa produktów rolnych browary, cukrownie, gorzelnie, młyny, tartaki,

•przemysł chemiczny nawozy sztuczne,

•przemysł metalurgiczny produkcja maszyn rolniczych.

Okręg Górnośląski przemysł wydobywczy (węgiel), przemysł metalurgiczny i

hutniczy

Rolnictwo-bardzo dobrze rozwinięte

•uwłaszczenie zakończono w 1850 r. Objęło zamożnych chłopów,

•gospodarstwa chłopskie były duże i samowystarczalne,

•ziemianie i chłopi kupowali maszyny rolnicze mechanizacja rolnictwa,

•w uprawach stosowano płodozmian i nawozy mineralne,

•zabór pruski stał się zapleczem rolniczym Niemiec.

Zabór rosyjski

Przemysł-rozwój gospodarczy spowodowany zniesieniem granicy celnej i

włączeniem Królestwa Polskiego do Rosji po powstaniu styczniowym.

Okręgi przemysłowe:

•Okręg Warszawski przemysł metalurgiczny, włókienniczy i przetwórstwa

produktów rolnych (cukrownie),

•Okręg Łódzki przemysł włókienniczy (bawełniany i wełniany),

•Zagłębie Dąbrowskie przemysł metalurgiczny i hutniczy, przemysł

wydobywczy węgla kamiennego,

•Okręg Staropolski przemysł hutniczy i metalurgiczny

Rolnictwo-słabo rozwinięte. Zmiany wprowadzano bardzo powoli.

•duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych (skutek uwłaszczenia z 1864 r., które

objęło wszystkich chłopów). Gospodarstwa nie były samowystarczalne,

•wprowadzano nowe uprawy: buraka cukrowego, ziemniaków,

•nowe techniki zaczęto wprowadzać płodozmian.

Zabór austriacki

Przemysł-najsłabiej rozwinięty spośród zaborców. Zaczął się rozwijać pod koniec XIX w.

•przemysł naftowy Okręg Krośnieńsko Borysławski,

•przemysł przetwórstwa produktów rolnych głównie gorzelnictwo .

Rolnictwo-bardzo słabo rozwinięte.

•bardzo duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych skutek wprowadzenia uwłaszczenia chłopów bez odszkodowania podczas Wiosny Ludów 1848 r.

•gospodarstwa nierentowne,

•spory o serwituty z ziemianami (prawo do korzystania z pastwisk i lasów)

Temat: Działalność polityczna na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku.

Do najważniejszych wydarzeń schyłku XIX w., o dużym znaczeniu dla przyszłości Polski, należy uformowanie się w tym czasie głównych ruchów ideowych i politycznych. Pojęcia lewicy politycznej, centrum i prawicy wzięły swój początek w Europie od rozmieszczenia stronnictw w parlamentach, szczególnie w parlamencie francuskim. Z czasem określenia te przeniesiono też na stronnictwa niemające swojej reprezentacji parlamentarnej.

Ruch narodowy oraz socjalistyczny – dwa przeciwstawne bieguny polskiej sceny politycznej – zdefiniowały kształt sporu ideowego dotyczącego rozwoju polskiego społeczeństwa, lecz również stosunku do kwestii niepodległościowych. Partią środka był ruch ludowy, który starał się wyegzekwować prawa dla chłopów, ale nie chciał przy tym sięgać po rewolucję.

Ruch robotniczy

W Królestwie Polskim najwcześniej powstały partie lewicowe. Pierwszy polski program socjalistyczny w treści, choć bez użycia tej nazwy, sformułowano w manifeście Gromad Ludu Polskiego w 1835 roku. Gromady utworzyło w Anglii kilkuset byłych żołnierzy powstania listopadowego przebywających na emigracji. W środowisku tym to szlachtę obarczano winą za klęskę jednego z największych polskich zrywów niepodległościowych. Uważano, że zlikwidowanie przywilejów stanowych, pańszczyzny oraz nadanie ziemi chłopom zasiliłoby szeregi powstańców tysiącami ochotników, którzy – broniąc ojczyzny – walczyliby jednocześnie w swojej sprawie. Dlatego przyszłe powstanie wyobrażano sobie jako rewolucję ludową, w wyniku której zniesiona zostanie własność prywatna (bo rywalizacja o nią niszczy więzi społeczne), wszelkie przywileje będą zabronione, a społeczeństwo będzie zorganizowane w lokalne wspólnoty wolnych i równych ludzi.

Wizja ta została zaktualizowana przez XIX‑wieczny kapitalizm. W połowie XIX w. doszło do szybkiego rozwoju gospodarczego, którego efektem było powstanie fabryk zatrudniających w jednym miejscu nawet kilka tysięcy osób. W ten sposób uformowało się nowe środowisko o masowym znaczeniu politycznym: robotnicy.

Pierwszą partią robotniczą na ziemiach polskich była założona w 1882 r. w Warszawie Socjalno‑Rewolucyjna Partia „Proletariat” (w historiografii PRL zwana również I Proletariatem lub Wielkim Proletariatem). Przewodził jej Ludwik Waryński, który wkrótce (już w 1883 r.) został aresztowany przez policję rosyjską. „Proletariat” w swoim programie nie poruszał sprawy niepodległości Polski, skupiając się na walce o poprawę położenia robotników oraz o międzynarodową rewolucję, która zdaniem jego przywódców i tak miała zlikwidować wszystkie formy ucisku.

Józef Piłsudski

W 1892 r. na zjeździe w Paryżu wzięły udział cztery polskie organizacje socjalistyczne: Polska Socjalno‑Rewolucyjna Partia „Proletariat”, Związek Robotników Polskich, Zjednoczenie Robotnicze, Polska Gmina Narodowo‑Socjalistyczna oraz dwie osoby niezależne. Owocem spotkania było powołanie Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), która programowo łączyła walkę klasową z walką o niepodległość. Miała ona zostać osiągnięta na drodze pokojowej. Partii przewodzili Józef Piłsudski i Stanisław Wojciechowski. Na zjeździe został uchwalony program paryski, który był pierwszym dokumentem PPS.

Ruch narodowy

W środowisku polskich emigrantów w Szwajcarii powstała w 1887 r. Liga Polska. Jej liderem został polski pisarz oraz działacz niepodległościowy Zygmunt Miłkowski (pseudonim Teodor Tomasz Jeż) W 1893 r. krajowi działacze przekształcili partię w Ligę Narodową. Na jej czele stanęli Roman Dmowski, Zygmunt Balicki i Jan Ludwik Popławski. Tajna Liga Narodowa tworzyła w poszczególnych zaborach partie mające w swoich nazwach wyrażenie „narodowa demokracja” (stąd nazwa całego ugrupowania: endecja): Stronnictwo Narodowo‑Demokratyczne i Towarzystwo Narodowo‑Demokratyczne albo „ruch wszechpolski” (od wydawanego we Lwowie „Przeglądu Wszechpolskiego”). Narodowi demokraci drogę do rozwoju kraju widzieli w wytworzeniu silnej, rdzennie polskiej klasy średniej. Czołowy przywódca i ideolog endecji Roman Dmowski w ogłoszonej w 1903 r. książce Myśli nowoczesnego Polaka przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII w. upatrywał w kultywowanej przez nią wolności jednostki, co było przeszkodą dla ustanowienia silnej władzy centralnej.

Działalność ugrupowań narodowych, polegająca na jednoczeniu narodu polskiego i obronie przed jego wynarodowieniem, miała stopniowo doprowadzić do najważniejszego celu: zbudowania państwa narodowego. Duży wpływ na myślenie założycieli tej formacji wywarł darwinizm społeczny, traktujący narody jak konkurujące ze sobą byty biologiczne. Narodowi demokraci odrzucili romantyczne myślenie o narodzie wielokulturowym, dlatego walczyli nie tylko z rusyfikacją i germanizacją, lecz także z kształtującymi się ruchami narodowymi Litwinów, Białorusinów i Ukraińców. Z czasem też program narodowej demokracji stawał się coraz bardziej antysemicki. Przed I wojną światową endecja stała się najsilniejszym ruchem politycznym na ziemiach polskich. Największą popularność narodowi demokraci zdobyli w zaborze pruskim, gdzie polityka wynaradawiania była najbardziej dotkliwa i konsekwentna. Roman Dmowski uznał, że największym zagrożeniem dla polskości jest właśnie germanizacja, zaczął więc szukać porozumienia z Rosją. Na początku XX w. endecja włączyła się też w ruch panslawistyczny, szybko jednak porzuciła tę ideę.

Ruch socjalistyczny swoją siłę budował w oparciu o masy ludowe i walkę klas, narodowcy natomiast głosili solidaryzm klasowy, tzn. wspieranie się Polaków przeciw obcym. W czasie rewolucji w latach 1905–1907 obie siły stanęły naprzeciw siebie, co często skutkowało bratobójczą walką, np. gdy strajkujący pracownicy zatrudnieni w należących do Polaków przedsiębiorstwach byli wypierani przez łamistrajków zorganizowanych przez endecję. Endecja widziała w tych wydarzeniach anarchię osłabiającą polski stan posiadania, a socjaliści postrzegali narodowców jako kolaborantów władzy rosyjskiej.

Ruch Ludowy

W autonomicznej Galicji nie odczuwano tak silnej potrzeby obrony interesów narodowych. Nie było tam również licznej społeczności robotniczej, dlatego postulaty partii narodowych i socjalistycznych nie znalazły wśród mieszkających tam Polaków szerszego oddźwięku. Zabór ten stał się natomiast kolebką ruchu ludowego (partie polityczne w Galicji mogły działać jawnie, na terenie zaboru rosyjskiego aż do 1905 r. były tajne). W kraju rządzonym do tej pory przez polską szlachtę chłopi potrzebowali liczącej się reprezentacji własnych interesów. W 1895 r. na kongresie w Rzeszowie założyli oni Stronnictwo Ludowe, które po ośmiu latach przyjęło nazwę Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). Opracowało ono program, który wiązał interesy chłopów z szeroko rozumianą sprawą narodową. Z ramienia PSL posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego, a potem do austriackiej Rady Państwa był Wincenty Witos, wójt gminy Wierzchosławice i przyszły premier.

Z czasem ruch ludowy podzielił się na ugrupowania o radykalnej lub umiarkowanej orientacji. Przed I wojną światową PSL rozpadł się na słabszą PSL‑Lewicę i silniejszy PSL‑Piast (od tytułu czasopisma). Na czele „Piasta” stanął Wincenty Witos. Różnica zdań dotyczyła m.in. formy, w jakiej miała być przeprowadzona parcelacja wielkich arystokratycznych majątków ziemskich – za odszkodowaniem dla dotychczasowych właścicieli czy bez niego. Najbardziej radykalne hasła reformy rolnej głosiło powstałe w 1915 r. Polskie Stronnictwo Ludowe‑Wyzwolenie, blisko współpracujące z PPS.

Praca domowa

Praca z tekstem źródłowym. Zapoznaj sie z trescia tekstu źródłowego ze strony 119 w podreczniku i odpowiedz na 2 pytania z tej samej strony.