Lekcja WOP Klasa 4B 13/02/2021
Polska przez wiele lat zabiegała o zwrot Pomorza Gdańskiego, które Krzyżacy zagarnęli na początku XIV wieku. Kolejne starania i wojny nie przyniosły rezultatu. Dopiero królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi udało się po długiej wojnie(wojna trzynastoletnia) zawrzeć pokój z Krzyżakami. Został on podpisany w 1466 roku w Toruniu. Na jego mocy Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i Warmię. Ziemie te odtąd nazywano Prusami Królewskimi. Reszta terenów, które pozostały w rękach krzyżackich nazwana została Prusami Zakonnymi. Polska miała nad nimi zwierzchnictwo.
Rolnictwo stało się podstawą bogactwa Polski
W Europie Zachodniej w XV i XVI wieku szybko rozwijały się duże miasta. Ich mieszkańcy potrzebowali coraz więcej żywności, której ceny w XVI wieku poszły w górę. Korzystali z tego właściciele ziemscy w Polsce. Podstawą polskiej gospodarki było bowiem rolnictwo i produkcja zboża. Poza tym odzyskanie Pomorza Gdańskiego dawało możliwość swobodnego handlu za pośrednictwem portu w Gdańsku.
Szlachta chciała uprawiać jak najwięcej zboża, które z wielkim zyskiem sprzedawała za granicę. W tym celu zakładała folwarki, duże majątki ziemskie.
W średniowiecznej Polsce prawo do posiadania ziemi mieli: król, szlachta i Kościół. Od właściciela wsi Chłopi otrzymywali ziemię do uprawy, którą mogli dziedziczyć. Nie była ona jednak ich własnością. W związku z tym na chłopach ciążyły różne obowiązki związane z zapłatą za użytkowanie ziemi. Jednym ze sposobów płacenia za ziemię było odrabianie tak zwanej pańszczyzny, czyli obowiązkowej pracy w folwarku. W XVI wieku obowiązkowa pańszczyzna chłopska w folwarkach wynosiła 2–3 dni w tygodniu. Chłopi w folwarku pod nadzorem szlachcica uprawiali pola, siali i zbierali zboże, które potem młócili, kosili trawę, pracowali w lesie przy wyrębie drzew, wypasali bydło, opiekowali się stawami rybnymi.
Zboże na sprzedaż za granicę musiało być przewiezione do portu nad Bałtykiem. Transport lądowy zboża (na wozach ciągniętych przez konie) był bardzo drogi i nieopłacalny. Znacznie tańsze było spławianie zboża rzekami. W tym celu budowano specjalne statki z płaskim dnem, które mogły pływać po płytkich rzekach, zwane szkutami. Używano też tratew zbitych z drewnianych bali. Transportem towarów zajmowali się flisacy.
W miastach, które leżały wzdłuż Wisły, budowano ogromne budynki, służące do przechowywania zboża. Nazywano je spichlerzami.
Zboże mniejszymi rzekami spławiano w kierunku Wisły, a następnie Wisłą do Gdańska, gdzie sprzedawano je miejscowym kupcom. Do Gdańska przypływały holenderskie statki, które przewoziły polskie zboże do Holandii, Francji, Anglii. Handel zbożem przynosił wielkie zyski zarówno szlachcie, jak i gdańskim kupcom. Dzięki handlowi Gdańsk stał się największym i najzamożniejszym miastem całej Rzeczypospolitej.
Port w Gdańsku był jednym z największych na Bałtyku. Sprawne działanie zapewniały mu urządzenia służące do załadunku i rozładunku statków. Jednym z nich był specjalny dźwig, tak zwany żuraw gdański. Do dziś jest on jednym z najbardziej charakterystycznych zabytków Gdańska.
żuraw gdański
Felwiusz Ruggieri Opis Polski w roku 1565
Szlachta sprzedaje wyłącznie własne zboże, które jest największym bogactwem tego kraju. Spławione do Wisły rzekami do niej wpadającymi, idzie Wisłą do Gdańska, gdzie jest składowane w umyślnie na ten cel zbudowanych spichlerzach w osobnej części miasta, dokąd straż nikomu w nocy wejść nie pozwala. Zboże polskie karmi całe prawie Niderlandy, ale nawet okręty portugalskie i innych krajów przybywają po zboże polskie do Gdańska, gdzie ich czasem 400 i 500 nie bez zadziwienia zobaczysz. Litewskie zboże idzie rzeką Niemen do Morza Bałtyckiego. Prócz zboża Polska dostarcza innym krajom lnu, konopi, skór, miodu, wosku, smoły,[…], bursztynu, drzewa do budowy okrętów, wełny, bydła, koni, owiec i piwa. Z innych krajów sprowadza […] sukna, płótno, kobierce. Ze Wschodu przywozi się tu drogie kamienie i klejnoty, z Moskwy futra, których nie ma w Polsce lub jest ich za mało, a mieszkańcy potrzebują ich do ochrony przed zimnem lub dla przepychu. Stamtąd pochodzą również ryby solone i suszone, srebro, złoto i mosiądz. Woły sprowadzane są z Mołdawii, wino z Węgier, Moraw, Austrii, trochę też z Włoch i Grecji. Wina francuskie i hiszpańskie przywożone są do Gdańska, gdzie kupuje je szlachta. W Gdańsku handluje się również korzeniami i przyprawami, których szlachta używa w kuchni wielkie ilości. Na wszystko to wydaje bardzo dużo pieniędzy, które ma ze sprzedaży zboża.
Polska i Litwa po unii w Krewie
W 1385 roku Polska i Litwa podpisały układ w Krewie. Od tego czasu oba kraje pozostawały w unii personalnej – czyli miały wspólnego władcę. Na tronie polskim i litewskim zasiadali władcy wywodzący się z dynastii Jagiellonów. Oba państwa zachowały odrębne urzędy i instytucje państwowe. Szlachta litewska z zazdrością spoglądała na przywileje szlachty polskiej. Jednak najmożniejsi panowie litewscy niechętni byli ściślejszej unii, ponieważ obawiali się utraty pozycji na Litwie. Oni rządzili księstwem, gdy król przebywał w Polsce.
Unia lubelska
Król Zygmunt August obawiał się, że po jego bezpotomnej śmierci unia polsko‑litewska przestanie istnieć. Dążył więc do zacieśnienia związku obu państw, by był on trwalszy. W tym celu w 1569 roku król zwołał do Lublina sejm walny. Przybyli na niego nie tylko polscy posłowie, zaproszono również przedstawicieli Litwy. Wszyscy razem mieli podjąć decyzję o podpisaniu unii ściślej łączącej Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie.
Po długich dyskusjach obie strony zgodziły się na podpisanie aktu unii lubelskiej. Z dwóch krajów, Polski i Litwy, utworzono jedno nowe państwo, które nazwano Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
Postanowienia unii lubelskiej
Na czele Rzeczypospolitej Obojga Narodów miał stać jeden wspólny władca, powoływany przez Polaków i Litwinów. Król Polski był jednocześnie Wielkim Księciem Litewskim. Oba kraje miały mieć też wspólny sejm, czyli najwyższy organ władzy. Posłów na sejm wybierały sejmiki w Koronie i na Litwie. Wspólnie miała też być prowadzona polityka zagraniczna. Wprowadzono wspólną monetę.
Litwa i Polska zachowały wiele odrębności. Przede wszystkim posiadały osobne armie, utrzymywane przez osobne skarby. Do skarbu polskiego (zwanego koronnym) wpływały podatki zbierane w Polsce, do skarbu litewskiego – pieniądze z podatków litewskich. Pozostawiono również osobne urzędy centralne, czyli w skład senatu wchodzili urzędnicy koronni i litewscy.
Unia podpisana w Lublinie w 1569 roku doprowadziła do utworzenia Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W wyniku połączenia Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego powstał jeden z największych terytorialnie krajów w Europie. W państwie tym mieszkało wiele narodów (między innymi: Polacy, Litwini, Rusini, Kozacy, Żydzi) i wyznawano różne religie. Sprzyjało to rozwojowi kultury, ale rodziło też wiele problemów. Unia była niespotykanym wówczas przykładem, że dwa kraje mogą się porozumieć i zjednoczyć w pokojowy sposób. Przetrwała ponad dwieście lat i na trwałe wpisała się do historii obu państw.
