język polski, II LO, 24.09.2022
Józef Chełmoński, Babie lato,
1875, olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Warszawie,
Zaczynasz poznawać epokę, która chciała opisać kondycję człowieka poziomem żółci w wątrobie (m.in. niemieckojęzyczni filozofowie przyrody: Vogt, Moleschott);czasy, gdy zachwyt wzbudziły łachmany (m.in. malarstwo Chełmońskiego, Curbeta); przestrzenie, które opowiadały o ludziach więcej niż ich czyny i myśli (poetyka realizmu). Pozytywizm to okres, który obrósł w schematy haseł – postarajmy się je wspólnie przełamać...
Realizm
Realizm w malarstwie jawi się
jako szczególny dla epoki pozytywizmu punkt wyjścia i dojścia zarazem – dla
światopoglądu, dla literatury, dla filozofii…
Malarz Gustav Courbet –
francuski realista – zakrzyknął kiedyś: „Pokażcie mi anioła, to go namaluję!”.
Nie pokazano, więc malował, co widział. Zalecał swoim uczniom, by wędrowali –
szli i obserwowali, a potem na płótnie zatrzymali dostrzeżone szczegóły świata.
Francuski pisarz – Stendhal– również cenił zmysł obserwacji. Dowodził, że dobra
powieść powinna być jak „zwierciadło, które obnosi się po gościńcu. To odbijać
lazur nieba, to błoto przydrożnej kałuży”.
Pozytywiści sięgnęli więc po
zupełnie nowe tematy. Dla odbiorców przywykłych do romantycznych pejzaży i
romansowego wymiaru powieści niespodzianką miały stać się obrazy prostych
ludzi, opowiadania o chłopach szukających pracy w mieście, o zakupie krowy
tudzież ziemi, o kwestach,
o kopalniach, wójtach, niedouczonych pisarzach, zaniedbanych dzieciach… Pozytywiści drwili z oczekiwań czytelników wobec literatury. Bolesław Prus, stylizując się na autora z innego państwa, który gościnnie odwiedza Polskę, ironizował:
Bolesław Prus
Kroniki
„Pewien tutejszy autor napisał kilka lat temu powieść pod tytułem Figa z Makiem czy też Dziura w Moście, usiłując scharakteryzować w niej życie społeczne, stosunki społeczne i typy kilku pokoleń. U nas w Anglii pytano by przede wszystkim: O ile owe typy i stosunki są prawdziwe i o ile nowe? Tu jednak najniecierpliwiej dowiadywano się dlaczego powieść nosi tytuł Figa z Makiem czy też Dziura w Moście*, i czy Dziura ożeni się z Makiem*, a Figa z Mostem?... Gdyby z góry było wiadome: kto się z kim ożeni i kto za kogo pójdzie, polska powieść nie miałaby czytelników”.
Bolesław Prus, Kroniki, t. 9, s. 110.
Obraz uległ zniszczeniu podczas nalotu aliantów na Drezno
Gustav Courbet, Kamieniarze, 1849, olej na płótnie.
Bociany
Józef Chełmoński, Bociany, 1900, olej na płótnie, Muzeum
Narodowe w Warszawie.
Wykonaj ćwiczenie:
Naturalizm
Realizm dążył do ukazania prawdy o społeczeństwie i człowieku; prawdy bazującej na drobiazgowym opisie rzeczywistości. Skrupulatność w obrazowaniu przełamała ramy realistycznej poetyki. Narodził się naturalizm, który ukazał człowieka „brutalnie prawdziwego”…
Emil Zola
Nana
Trup zaczynał zatruwać pokój.
Po długim, bezmyślnym przebywaniu w towarzystwie nieboszczki [kobiety] wpadły w
panikę.
– Zmykajmy, zmykajmy, moje
kotki – powtarzała Gaga. – To nie jest zdrowe. Wychodziły w popłochu, rzucając
spojrzenie na łóżko. Kiedy Lucy, Blanka i Karolina były jeszcze obecne, Róża
rozejrzała się po raz ostatni, by zostawić pokój w porządku. Zaciągnęła zasłonę
w oknie, a potem pomyślała, że lampa tu jest nie na miejscu
i trzeba zapalić świecę.
Zapaliwszy jeden z miedzianych świeczników na kominku, postawiła go na nocnym
stoliku obok ciała. Jaskrawy blask oświetlił nagle twarz zmarłej.
Wyglądała okropnie. Wszystkie
zadrżały i uciekły. – Ach, jaka ona zmieniona, jaka zmieniona – szeptała Róża
Mignon, która wychodziła ostatnia. Wyszła i zamknęła drzwi. Nana została sama,
spoczywając na wznak
w blasku świecy. Na pościeli
leżała potworna masa ludzkich soków, krwi i gnijącego ciała. Cała twarz była
gęsto pokryta krostami. Pomarszczone i wklęśnięte, podobne do szarawego błota,
wydawały się ziemistą pleśnią na tej bezkształtnej papce, w której już nie
można było rozróżnić rysów. Lewe oko zupełnie utonęło
w rozlewającej się mazi;
drugie, na wpół otwarte, zapadło się jak czarna i gnijąca dziura. Z nosa
jeszcze sączyła się ropa. Na jednym policzku utworzył się czerwony strup,
który sięgał aż do ust wykrzywionych ohydnym uśmiechem. Po tej potwornej, groteskowej masce trupiej spływały złotym potokiem włosy, piękne włosy, które zachowały swój słoneczny blask. Wenus się rozkładała. Jakby jad z cuchnących padliną rynsztoków, ferment, który zatruwa cały naród, spowodował teraz gnicie jej twarzy. Pokój był pusty.
Emil Zola, Nana, tłum. Zofia Karczewska-Markiewicz, Warszawa 1989, s. 351–352.
Ćwiczenie 2.1
Wskaż szczegóły opisu w
przeczytanym fragmencie. Wyjaśnij, na czym polega
„brutalnie prawdziwy” opis
człowieka.
Ćwiczenie 2.2
Nazwij swoje odczucia po
lekturze.
Ćwiczenie 2.3
Określ, co staje się przedmiotem opisu. Czym to skutkuje? Gdzie jest miejsce człowieka?
Zapisz w zeszycie:
Tematem dzieł epoki pozytywizmu stają się troski zwykłych ludzi, ali sytuacje niejednoznaczne moralnie, zależność od świata, wyalienowanie – przeklęte problemy. Człowiek, definiujący sam siebie, nierzadko okazuje się bezradny, niezdolny w decydowaniu, poddany popędom, lękom, frustracjom.„Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie…”.
Znajdź w internecie zwiastuny filmu Anna Karenina (reż. Tomm Stoppard, 2012). Film jest ekranizacją wielkiej powieści Lwa Tołstoja pod tym samym tytułem.
ZWIASTUN tutaj: Anna Karenina i tutaj: A. Karenina
Utwór rosyjskiego pisarza
realizuje założenia poetyki dojrzałego realizmu. Na podstawie obejrzanych zwiastunów powiedz, co staje się tematem takiej powieści. Wypunktuj pięć spostrzeżeń.
1……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………….
2………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………..
3………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………..
4………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………….
5………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………….
