Klasa VIII, język polski 11.01.2025 r.

 

Temat nr 1 i 2: Sztuka pisania wierszy.

1. Czym jest poezja i kim jest poeta? 

2. Budowa wiersza.

3. Rodzaje wiersza.

4. Rola emocji i wyobraźni. 

5. Interpretacja wierszy.

Powtórzyliśmy gatunki literackie

lub ta plansza

Budowa wiersza

Notatka w zeszycie

Nie każdy wiersz składa się z tych samych elementów, jednak te najczęściej stosowane to:

• wersy – czyli linijki (bez tego akurat trudno o wiersz),
• strofy – często 4-wersowe, choć to absolutnie żaden wymóg,
• rymy – zazwyczaj na końcu wersów, ale też i w środku, co często stosuje się w przypadku wierszy białych,
• odpowiednia liczba sylab w wersie – najczęściej 8, 10, 11 i 13,
• średniówka – punkt podział wersu, np. 4-4, 5-5, 5-6, 7-6,
• rytm – odpowiednie rozłożenie akcentów.

Rodzaje wierszy

Jest kilka rodzajów wierszy:

stroficzny – wiersz z rymującymi się wersami pogrupowanymi w zwrotki (strofy)

Nie porzucaj nadzieje,

Jakoć się kolwiek dzieje;

Bo nie już słońce ostatnie zachodzi,

A po złej chwili piękny dzień przychodzi.

Patrzaj teraz na lasy,

Jako prze zimne czasy

Wszytkę swą krasę drzewa utraciły

A śniegi pola wysoko przykryły.                        

Jan Kochanowski „Pieśń IX”

stychiczny – ciągły, bez strof

Cho­ciaż raz

war­to umrzeć z mi­ło­ści.

Cho­ciaż raz.

A to choć­by po to,

żeby się póź­niej chwa­lić zna­jo­mym,

że to bywa.

Że to jest.

…Umrzeć.

Le­żeć w cmen­ta­rzu czy­jejś szu­fla­dy

obok in­nych nie­boszcz­ków li­stów

i nie­bosz­czek pa­mią­tek

i cier­pieć… (…)

Agnieszka Osiecka „Umrzeć z miłości”

biały – bez rymów

Wa­li­gó­rzan­ki, żeń­ska fau­na,

jak ło­skot be­czek na­gie.

Gnież­dżą się w stra­to­wa­nych ło­żach,

śpią z otwar­ty­mi do pia­nia usta­mi.

Źre­ni­ce ich ucie­kły w głąb

i pe­ne­tru­ją do wnę­trza gru­czo­łów,

z któ­rych się droż­dże są­czą w krew.

Córy ba­ro­ku. Tyje cia­sto w dzie­ży,

pa­ru­ją łąź­nie, ru­mie­nią się wina,

cwa­łu­ją nie­bem pro­się­ta ob­ło­ków,

rżą trą­by na fi­zycz­ny alarm.

Wisława Szymborska „Kobiety Rubensa”

rymowany – z rymami 

sylabiczny – zgadza się liczba sylab w wersie

Przeszłość jak ogród zaczarowany

Przeszłość jak pełna owoców misa

Liści opadłych złote dywany,

Winograd ognia strzępami zwisa.    

Leopold Staff, „Zachód jesienny”

sylabotoniczny – prócz tej samy liczby sylab wiersz jest bardziej zrytmizowany (akcenty padają na te same sylaby)

A czy znasz ty, bracie młody,

Twoje ziemie, twoje wody?

Z czego słyną, kędy giną,

W jakim kraju i dunaju?

Wincenty Pol „Pieśń o ziemi naszej”

wolny – inaczej zwany zdaniowym, różna liczba sylab i długości wersów, zazwyczaj bez rymów.

Nie mogę przypomnieć sobie

jego twarzy

stawał wysoko nade mną

na długich rozstawionych nogach

widziałem

złoty łańcuszek

popielaty surdut

i chudą szyję

do której przyszpilony był

nieżywy krawat  

Zbigniew Herbert „Pan od przyrody”

Podział rymów ze względu na układ

AABB – parzyste:

Co to za ży­cie bywa w mło­do­ści?

Nie czu­jesz ser­ca, wą­tro­by, ko­ści,

Śpisz jak za­bi­ty, po­pi­jasz gład­ko

I na­wet gło­wa boli cię rzad­ko.

Wisława Szymborska „Oda do starości”

ABAB – krzyżowe zwane też naprzemiennymi:

Nie obie­cu­ję ci wie­le…

Bo tyle co pra­wie nic…

Naj­wy­żej wio­sen­ną zie­leń…

I po­god­ne dni…

Bolesław Leśmian „Nie obiecuję ci prawie nic”

ABBA – okalające:

Ty­siąc­kroć, moja bo­ha­tyr­ko cud­na.

Chcę z tobą sta­łe za­wie­rać przy­mie­rze

I spi­sać na­sze mowę na pa­pie­rze.

I ty do tego nie dasz się być trud­na.

Jan Andrzej Morsztyn „Do panny”

Podział rymów ze względu na długość słowa

• męskie (jednosylabowe): dal – żal – bal
• żeńskie (wielosylabowe): mowa – słowa – głowa

Podział rymów ze względu na podobieństwo brzmienia

• dokładne: wieje – dzieje
• niedokładne: zakręcie – zdobędzie

Dla dociekliwych 

Inne podziały rymów:

• gramatyczne – zgodność formy gramatycznej, np. byłem-myłem, twoje-moje (powinno się unikać tego typu rymów),
• niegramatyczne – różne części mowy lub inna forma, np. komórka-biurka, młody-wody,
• wewnętrzne – wewnątrz wersu,
• zewnętrzne – typowe, na końcu wersu,
• dokładne – identyczne głoski, np. mina-wina, kości-złości,
• niedokładne – skupiają się na podobieństwie brzmienia i tych samych samogłoskach, np. będzie-napięcie, plama-dana,
• banalne (częstochowskie) – oklepane rymy typu kocham-szlocham, ojczyzna-blizna.

Jak interpretować utwór poetycki krok po kroku.

Słowo „interpretacja” pochodzi od łacińskiego wyrazu interpretatio oznaczającego „tłumaczenie”, „przekład” i „wyjaśnianie”. Etymologia tego leksemu bardzo wiele wnosi do zrozumienia istoty procesu interpretowania utworów poetyckich. Jego celem jest wytłumaczenie i wyjaśnienie niedosłownych sensów kryjących się w tych tekstach.

Konteksty

Proces analizy i interpretacji tekstu poetyckiego rozpoczyna się lekturą wiersza. Kolejnym krokiem, który pomoże wydobyć niedosłowne sensy utworu, będzie przeczytanie wiadomości o autorze oraz przypomnienie sobie informacji na temat epoki, w której utwór powstał. Pozwoli to na umieszczenie utworu w szerokim kontekście historycznoliterackim i węższym - biograficznym, który czasami także ma istotne znaczenie dla pełnego zrozumienia analizowanego utworu. Nie należy jednak automatycznie zakładać, że będzie można funkcjonalnie wykorzystać biografię przy pracy z każdym wierszem. Innymi ważnymi kontekstami mogą być: filozofia, historia, sytuacja społeczna. Kluczowe jest takie ich dobranie, które pozwoli wydobyć z treści wiersza treści niedosłowne.

Tytuł

W tytule utworu można odnaleźć liczne wskazówki interpretacyjne. Niekiedy zawiera on określenie tematu wiersza, odnosi się do podmiotu, adresata (adresatki) lub bohatera (bohaterki) lirycznego, miejsca i/lub czasu rozgrywania się sytuacji lirycznej lub gatunku czy konwencji literackiej wykorzystanej przez autora.

Nasza interpretacja wiersza pani Magdaleny. 

Ten wiersz opowiada o doświadczeniu emigracji i związanych z nią głębokich emocjach: tęsknocie, samotności, alienacji oraz wewnętrznej walce z nową rzeczywistością. Można go interpretować jako zapis wewnętrznego świata osoby, która zmaga się z odłączeniem od swojego pierwotnego miejsca, próbując odnaleźć się w obcej rzeczywistości.

Podmiot, adresat i bohater liryczny

Podmiot liryczny to osoba mówiąca w tekście. Nie należy jej mylić z autorem. Pierwszą kwestią, na którą trzeba zwrócić uwagę, jest forma, w jakiej wypowiada się podmiot -pomoże to ustalić typ liryki. Ze względu na formę uobecniania się podmiotu można wydzielić następujące typy liryki:

Sytuacja liryczna

Sytuacja liryczna to okoliczności, które towarzyszą podmiotowi lirycznemu i determinują jego wypowiedź. Należy uwzględnić wszystko, o czym mówi “ja” liryczne. Niekiedy autor ujmuje ramy wiersza w wyznanie, spowiedź, opis itp. Trzeba zwrócić uwagę na to, kiedy i gdzie rozgrywa się sytuacja liryczna, o jakich okolicznościach jest mowa.

Temat: Sylwetka i twórczość Wisławy Szymborskiej. 

Niektórzy lubią poezję

Niektórzy –
czyli nie wszyscy.
Nawet nie większość wszystkich, ale mniejszość.
Nie licząc szkół, gdzie się musi,
i samych poetów,
będzie tych osób chyba dwie na tysiąc.

Lubią –
ale lubi się także rosół z makaronem,
lubi się komplementy i kolor niebieski,
lubi się stary szalik,
lubi się stawiać na swoim,
lubi się głaskać psa.

Poezję –
tylko co to takiego poezja.
Niejedna chwiejna odpowiedź
na to pytanie już padła.
A ja nie wiem i nie wiem i trzymam się tego
jak zbawiennej poręczy.

Posłuchaj Nic dwa razy w wykonaniu Sanah.

Terror w poezji Wisławy Szymborskiej

Zamachowcy, czyta Wisława Szymborska

Fotografia z 11 września, czyta Wisława Szymborska

Polecam

https://www.szymborska.org.pl/szymborska/wiersze/

oraz

Chwilami życie bywa znośne (np. fragment Gdzie jest Nobel?)